Trawy (nazwa łacińska: Poaceae lub Gramineae, nazwa angielska: grasses)

Alergeny zawarte w ziarnach pyłku traw są w Polsce najczęstszą przyczyną objawów alergicznego nieżytu nosa i atopowej astmy pyłkowej. Według badania ECAP (Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce) u 16% chorych z objawami alergicznego nieżytu nosa występują objawy alergiczne po kontakcie z alergenami pyłku traw, a dodatnie odczyny w punktowym teście skórnym stwierdza się u 21,3% chorych z alergią.

Pylenie traw w Polsce rozpoczyna się (stężenia wywołujące objawy chorobowe) pomiędzy Dniem Matki a Dniem Dziecka.

Pylenie traw przypada na czerwiec i pierwszą połowę lipca. Pylenie traw rozpoczyna się co prawda już w końcu kwietnia, jednak z uwagi na bardzo niskie stężenie (pojedyncze ziarna) nie stanowią one zagrożenia dla alergików.

Główny okres pylenia traw to w Europie Centralnej druga połowa maja, czerwiec i pierwsza połowa lipca, w Europie Północnej druga połowa czerwca, lipiec i pierwsza połowa sierpnia, zaś w Europie Południowej i rejonie śródziemnomorskim to maj. W różnych strefach klimatycznych poza różnicami w terminach pylenia traw obserwowane są również znaczne różnice w długości sezonu pylenia. Zróżnicowane są również wartości średnich i maksymalnych stężeń pyłku traw. Ma to znaczący wpływ na występowanie objawów chorobowych u osób z uczuleniem na alergeny pyłku traw, a przede wszystkim na liczbę dni z odczuwalnymi przez chorych objawami klinicznymi oraz na wartości progowe stężenia pyłku traw niezbędne do wywołania objawów chorobowych. W krajach basenu Morza Śródziemnego sezon pylenia traw jest bardzo długi, ale stężenia pyłku traw zwykle są niższe od tych, które notowane są w Europie Centralnej. Wpływa to na stopień nasilenia objawów chorobowych.

Trawy to głownie rośliny zielne. Ale bambusy to też trawy, choć posiadają zdrewniałe łodygi. Znamy ok. 800 rodzajów i blisko 10 tys. gatunków traw. W Polsce występuje około 200 gatunków traw. Trawy występują w różnych strefach klimatycznych – od tropikalnej po polarną, od poziomu morza aż po granicę wiecznych śniegów w najwyższych partiach górskich (Agrostis rupestris, Poa alpina, Poa laxa). Niektóre zbiorowiska roślinne są całkowicie opanowane przez trawy. W klimacie umiarkowanym takimi zbiorowiskami są łąki i stepy (w Europie i Azji), puszta (na Nizinie Węgierskiej), prerie (w Ameryce Północnej) oraz pampa (w Ameryce Południowej), sawanna (na obszarach podrównikowych Afryki), hale arktyczne (w strefie tundry).

Trawy są powszechnie uprawiane – zboża: pszenica (Triticum), żyto (Secale), jęczmień (Hordeum), owies (Avena), proso (Panicum), kukurydza (Zea), ryż (Oryza) i sorgo (Sorghum). Do traw należą również trzcina cukrowa (Saccharum) i bambus (Bambusa). Trawy użytkowe to również trawy pastewne: wyczyniec łąkowy (Alopecurus pratensis), tomka wonna (Anthoxanthum odoratum), rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius), kupkówka pospolita (Dactylis glomerata), życica trwała (Lolium perenne), tymotka łąkowa (Phleum pratense) oraz wiechlina łąkowa (Poa pratensis).

Alergeny pyłku traw

Alergeny pyłku traw należą do najdokładniej zbadanych, a ich pełna sekwencja aminokwasowa została ustalona za pomocą klonowania cDNA. Najdokładniej zostały poznane alergeny pyłku tymotki łąkowej, uznawane za najbardziej uniwersalny alergen wykorzystywany w diagnostyce i terapii (immunoterapia alergenową swosita) całej rodziny traw.

Tymotka łąkowa (łac. Phleum pratense, ang. Timothy grass) – alergeny: Phl p 1, Phl p 2, Phl p 3, Phl p 4, Phl p 5, Phl p 6, Phl p 7.

Uczulenie na alergeny pyłku traw jest najczęstszą przyczyną alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa i spojówek (pyłkowicy). U uczulonych na alergeny pyłku traw dominują typowe objawy pod postacią wodnistej wydzieliny, świądu nosa, kichania, upośledzenia drożności nosa, oraz objawy spojówkowe takie jak łzawienie, zaczerwienienie i pieczenie spojówek. W dniach, gdy ekspozycja na alergeny pyłku traw jest bardzo wysoka, szczególnie u osób z niedrożnością nosa mogą występować objawy astmy pyłkowej postacią: duszności, napadowego kaszlu, świszczącego oddechu, uczucia ucisku w klatce piersiowej. Nasilone objawy mogą pojawić się w czasie spacerów po łące (w okresie pylenia traw), w trakcie koszenia trawy lub przebywania w pobliżu koszonej trawy, w czasie kontaktu z sianem (również poza okresem pylenia traw). Najniebezpieczniejsze mogą być objawy występujące w okresie pylenia żyta (trawa uprawna) w czasie pobytu w pobliżu pól uprawnych (w trakcie spacerów, przejazdów drogami w pobliżu upraw żyta). Pyłek żyta może być obecny również w atmosferze miast (zwykle nie dłużej niż przez okres 7-15 dni, co jest to związane z krótkim, maksymalnie 7-dniowym okresem przekwitania łanu żyta).

Występują znaczne różnice w stężeniu pyłku traw w poszczególnych dzielnicach dużych miast, co ma z kolei znaczący wpływ na nasilenie objawów klinicznych u osób uczulonych na alergeny pyłku traw. Na terenie Warszawy przeprowadziliśmy badania z wykorzystaniem dwóch równocześnie pracujących aparatów do pomiaru stężenia pyłku roślin, które zostały umieszczone w różnych dzielnicach stolicy, i uzyskaliśmy dane znacząco różniące się od siebie. Pierwszy z aparatów pomiarowych zlokalizowany był na budynku Pałacu-Muzeum w Wilanowie. Budynek otoczony jest starannie utrzymanym parkiem, w którym zieleń jest regularnie pielęgnowana, a trawniki są koszone kilka razy w miesiącu. Całość kompleksu pałacowego jest otoczona wysokimi drzewami które stanowią naturalną barierę ochronną przed nawiewanymi z najbliższej okolicy ziarnami pyłku roślin. Badania prowadziliśmy w sezonie pylenia traw i wykazaliśmy, że na terenie kompleksu pałacowego w Wilanowie jedynie dwukrotnie (dwa dni) przekroczone zostało stężenie pyłku traw uznawane za niezbędne do wywołania objawów alergicznych u osób uczulonych na alergeny pyłku traw. Stężenie pyłku traw w punkcie pomiarowym usytuowanym w dzielnicy mieszkaniowej okazało się bardzo wysokie w okresie kilkunastu dni w sezonie pylenia traw. Powyższe wyniki wskazują z jednej strony na konieczność monitorowania stężenia pyłku roślin w różnych częściach dużych miast, a z drugiej zaś strony dają szansę na znalezienie enklaw ubgopyłkowych nawet w szczytowym okresie pylenia traw. W literaturze medycznej jest wiele przykładów takich miejsc: wybrzeże morza, przy wietrze wiejącym od strony morza, wyspy na morzu i na dużych jeziorach, szczyty górskie itp.

Trawy są wiatropylne, a przez to kwiaty traw są niepozorne, pozbawione barwnego kwiatu, który u innych roślin ma przyciągać owady – zapylacze. Ale, pomimo że trawy są rodziną wiatropylną, ich kwiaty odwiedzane są przez owady (np. pszczoły). Pyłek traw stanowi dla pszczół pokarm białkowy. W konsekwencji w miodach (przede wszystkim w miodach wielokwiatowych) stwierdzić można obecność ziaren pyłku traw.

Opracowanie: dr n. med. Piotr Rapiejko, Ośrodek Badania Alergenów Środowiskowych